دی متیل گلی اکسیم، ترکیبی شیمیایی و بسیاری کاربردی در شیمی بخصوص شیمی تجزیه است که به اختصار آن را به صورت dmgH2 نشان می دهند. دارای فرمول شیمیایی C4H8N2O2 بوده و به صورت پودر سفید یا شیری رنگ و بدون بو موجود است. به طور معمول و در حالت خنثی به شکل دو هیدروژنه وجود دارد اما زمانیکه آنیون آن تهیه می شود و به شکل مولکول با بار منفی در می آید یکی از هیدروژن های خود را از دست داده و به صورت -dmgH نشان داده می شود. مهم ترین کاربرد دی متیل گلی اکسیم به عنوان واکنشگر برای شناسایی نیکل و دیگر فلزات سنگین مانند پالادیوم می باشد. همچنین از این ترکیب در پالایش فلزات گرانبها، و جداسازی کاتیون های فلزی استفاده می کنند.
خواص و ویژگی های دی متیل گلی اکسیم
دی متیل گلی اکسیم، ترکیبی با شکل ظاهری پودر سفید مایل به شیری رنگ و بدون بو است. فرمول ساختاری آن به صورت HO-N=C(CH3)-C(CH3)=N-OH بوده و نام آیوپاک آن N’,N’-دی هیدروکسی-2,3-بوتان دی ایمین است. همچنین این ترکیب با نام های دی استیل دی اکسیم، بوتان-۲و۳-دی اکسیم و واکنشگر چوگایف نیز شناخته می شود. جرم مولی دی متیل گلی اکسیم ۱۲۰/۱۱۶ گرم بر مول است و دارای چگالی ۳۷/۱ گرم بر سانتیمتر مکعب می باشد. حلالیت کمی در آب دارد به طوریکه می توان گفت تقریبا نامحلول است اما در حلال هایی مانند متانول، استون، اتر، پیریدین و محلول سدیم هیدروکسید محلول است.
نقطه ذوب آن حدود ۲۴۰ درجه سانتیگراد و نقطه جوش آن ۲۱۷ درجه سانتیگراد است. این ترکیب اشتعال پذیر بوده و برای انسان و محیط زیست سمی است و به همین دلیل هنگام کار با آن نکات ایمنی باید رعایت شود. به دلیل نامحلول بودن در آب و خاصیت کمپلکس سازی با فلزات سنگین از آن برای جداسازی استفاده می شود.
روش تولید دی متیل گلی اکسیم
به منطور تولید این ماده از واکنش دو ماده متیل اتیل کتون و اتیل نیتریت استفاده می شود. در نتیجه واکنش این دو ماده شیمیایی، محصول بی استیل مونوکسیم تولید می شود. در مرحله بعدی بی استیل مونوکسیم تولید شده در اثر واکنش با سدیم هیدروکسیل آمین مونوسولفات، دوباره اکسیم دار می شود تا در نتیجه آن محصول اصلی DMG تولید شود.
کمپلکس دی متیل گلی اکسیم
همانطور که پیش از این نیز اشاره شد این ترکیب می تواند با فلزاتی مانند نیکل، پالادیوم و کبالت کمپلکس تشکیل دهد. از این کمپلکس ها به منظور جداسازی این کاتیون ها از محلول های نمک های فلزی و آنالیز وزن سنجی استفاد می شود. مهم ترین کاربرد این ماده نیز استفاده از آن به عنوان یک شناساگر و جدا کننده برای نیکل است که در بخش کاربردها به این موضوع به طور کامل خواهیم پرداخت.
واکنش تشکیل کمپلکس نیکل با دی متیل گلی اکسیم
برای تشکیل کمپلکس نیکل به محیط واکنش محلول الکلی از DMG را اضافه کرده و پس از آن محلولی از آمونیاک را به آن اضافه می کنند. هر وقت مقدار pH محیط به ۵ تا ۹ رسید، رسوب قرمز رنگ کم کم تشکیل می شود. علت اضافه کردن محلول آمونیاک، تنظیم pH محیط بالاتر از ۵ است. اگر اسیدیته محیط کمتر از ۵ باشد،به علت تشکیل نیکل (ll) و انحلال پذیر بودن کمپلکس آن، جداسازی امکان پذیر نمی باشد.
dmgH2 در اثر تشکیل کمپلکس با نیکل، رسوب قرمز رنگی در محلول تشکیل می دهد که در آب نامحلول است و می توان آن را با استفاده از روش فیلتراسیون و به کمک کاغذ صافی از محیط واکنش جدا کرد. معادله واکنش آن به صورت زیر است:
Ni2 + 2C4H8N2O2 → Ni(C4H8N2O2)2 + 2H+
از کمپلکس تشکیل شده برای آنالیز وزن سنجی نیکل استفاده می شود. برای این کار سه مرحله مهم وجود دارد که باید انجام شود: ۱) رسوب نیکل در نتیجه تشکیل کمپلکس، ایجاد می شود. ۲) در مرحله بعدی رسوب تشکیل شده را با استفاده از فیلتراسیون جدا می کنند. ۳) پس از جداسازی رسوب، جرم نیکل را با محاسبه وزن رسوب و مقدار دی متیل گلی اکسیم مصرف شده و باقی مانده محاسبه می کنند.
کاربرد دی متیل گلی اکسیم
مهم ترین کاربرد این ترکیب به عنوان شناساگر نیکل است که در بالا به طور مفصل توضیح داده شد. اما به طور کلی می توان کاربردهای DMG را در موارد زیر خلاصه کرد:
- کمپلکس دهنده با فلزات سنگین مانند نیکل، پالادیوم و کبالت است. زمانیکه با نیکل کمپلکس تشکیل می دهد رسوب قرمز رنگ ایجاد می کند. همچنین در صورت تشکیل کمپلکس با پالادیوم، و در ادامه آن رقیق کردن آن با کلریدریک اسید، رنگ زرد ایجاد می کند.
- در پزشکی به منظور تشخیص بیماری های پوستی مانند خشکی و درماتیت کاربرد دارد.
- این ترکیب در شیمی تجزیه به عنوان شناساگر و معرف بسیار پرکاربرد است. همچنین از آن به عنوان رسوب دهنده و شناساگر فوتومتریک یون فلزات سنگین مانند کبالت، نیکل و پالادیوم استفاده می کنند.
- به منظور پاکسازی و شستشوی لیتیم در باتری های لیتیومی کاربرد دارد.
- به منظور تعیین مقدار یون آهن (lll) محلول در آب استفاده می شود. این روش یک روش مناسب جهت تعیین مقدار یون آهن موجود در دریاها می باشد.
خطرات دی متیل گلی اکسیم
دی متیل گلی اکسیم، ترکیبی سمی و اشتعال پذیر است و می تواند برای انسان و محیط زیست خطرناک باشد. وقتی در معرض حرارت قرار می گیرد تجزیه شده و گازهای سمی و منفجره تولید می کنند. همچنین ریزگردهای این ترکیب زمانیکه با گرد و غبار هوا ترکیب می شوند می توانند موجب انفجار شوند. قرار گیری در معرض بخارات آن علائمی همچون حالت تهوع و استفراغ، سردرد و مشکل در تنفس ایجاد می کند. بنابراین هنگام کار با آن نکات ایمنی از جمله استفاده از دستکش، روپوش، عینک و ماسک را رعایت فرمایید. مهم ترین علائم و کارهایی که در مواجهه با این ماده باید انجام داد شامل موارد زیر می باشد:
- چشم: در برخورد با چشم موجب تحریک و سوزش آن خواهد شد. در این مواقع، چشم را به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه با آب بشویید و اگر لنز در چشم دارید آن را از چشم خارج کنید. در صورت لزوم از پزشک کمک بگیرید.
- پوست: برخورد این ماده با پوست موجب قرمزی، سوزش و التهاب می شود. در صورت تماس آن با پوست، لباس های آلوده را از تن خارج کرده و محل تماس را به مدت ۱۵ دقیقه با آب و صابون بشویید.
- بلع: خوردن این ماده علائمی همچون حالت تهوع، استفراغ و اسهال را ایجاد می کند. در این صورت شخص را واردار به استفراغ نکنید. دهان را با آب بشویید. مقداری آب نوشیده و به پزشک مراجعه کنید.
- تنفس: در صورت تنفس بخارات این ماده علائمی همچون تهوع، سردرد و استفراغ ایجاد می شود. بهتر است از محیط خارج شده و از هوای تازه تنفس کنید. اگر نفس کشیدن مشکل است، از اکسیژن کمک بگیرید.
دی متیل گلی اکسیم را از کجا بخرم؟
شما می توانید مشخصات و قیمت انواع بسته بندی دی متیل گلی اکسیم را در فروشگاه آنلاین ای آز فعال در حوزه ی فروش مواد شیمیایی و تجهیزات آزمایشگاهی مشاهده بفرمائید. www.eaz.ir
