اسید سیتریک (Citric Acid) یک اسید آلی ضعیف است که به طور طبیعی در مرکبات مانند لیمو و پرتقال یافت میشود. این ماده به صورت پودر سفید کریستالی یا محلول مایع در دسترس است و به خاطر طعم ترش و خواص نگهدارنده‌ای که دارد، به طور گسترده‌ای در صنایع غذایی، دارویی و خانگی استفاده میشود.
به دلیل طعم و مزه و شکل و ظاهری مشابه نمک به “نمک ترش” نیز معروف است. هر چند که طعم تلخی دارد، ولی زمانی که با غذا مخلوط میشود، طعمی ترش یا اسیدی به آن غذا می‌دهد. از این ماده به عنوان یک طعم‌دهنده در ساخت ویتامین ث و در تهیه نوشیدنی‌های گازدار استفاده میشود.
از آن در آب نبات ترش هم استفاده میشود. پوشش پودری سفید رنگ آب نبات‌ها اسید سیتریک است. در آماده سازی گوشت، از آن می‌توان به عنوان یک نرم کننده استفاده کرد، به این دلیل که می‌تواند باعث شکسته شدن پروتئین‌های گوشت شود. به عنوان یک عامل تمیزکننده طبیعی هم استفاده میشود.
اسید سیتریک از عوامل کنترل pH در صنعت مواد غذایی است. در تولید مربا از اسید سیتریک استفاده می شود. بطور کلی اسید سیتریک باعث تقویت شیرینی و شیرینی سازی می شود.
خرید اسید سیتریک
برای خرید آنلاین اسید سیتریک با بهترین قیمت و تضمین کیفیت از بهترین برندهای موجود بازار از فروشگاه معتبر ای‌آز بازدید نمائید.
فهرست عناوین محتوا
اسید سیتریک یا جوهر لیمو، یکی از افزودنی‌ها و مواد اولیه غذایی محبوب در اکثر کشورها است. این اسید آلی در میوه ها و سبزیجات مختلف می باشد، اما بیشتر در انواع لیمو بصورت گسترده وجود دارد. زمانی که از اسید سیتریک نام برده می شود در واقع از یک نگهدارنده طبیعی صحبت میکنیم که همچنین برای افزودن طعم اسیدی (ترش) به غذاها و نوشیدنی های غیر الکلی استفاده می شود.
هر ساله بیش از یک میلیون تن از آن تولید می شود. از این ماده به طور گسترده ای به عنوان عامل طعم دهنده در مواد غذایی گوناگون استفاده می شود. این پودر غلیظ به دلیل عطر و طعم ترش، کیفیت نگهدارنده و توانایی عملکرد به عنوان یک بافر pH ارزش زیادی دارد. به همین دلایل، اسید سیتریک در لیست مواد تشکیل دهنده بسیاری از غذاها در آشپزخانه ها یافت می شود.
تاریخچه اسید سیتریک
اسید سیتریک به عنوان یکی از مواد شیمیایی طبیعی و پرکاربرد در صنایع مختلف، تاریخچه‌ای طولانی و جالب دارد. در ادامه به بررسی تاریخچه این ماده از دوران باستان تا به امروز می‌پردازیم:
- قرن اول میلادی: مصریان باستان از آبلیمو برای طعم دادن به غذا و نوشیدنی و همچنین برای اهداف دارویی استفاده می‌کنند.
- قرن دهم: دانشمندان مسلمان روش‌هایی برای استخراج اسید سیتریک از لیمو و سایر مرکبات توسعه می‌دهند.
- 1784: شیمیدان سوئدی، کارل ویلهلم شیله، اسید سیتریک را از آبلیمو جدا می‌کند.
- 1896: شیمیدان فرانسوی، لئون سیترین، اولین روش تولید اسید سیتریک از طریق تخمیر را با استفاده از قارچ Aspergillus niger ابداع می‌کند.
- دهه 1920: تولید صنعتی اسید سیتریک آغاز میشود.
- دهه 1950: تقاضا برای اسید سیتریک به طور قابل توجهی با محبوبیت فزاینده نوشابه‌های گازدار افزایش می‌یابد.
- دهه 1970: روش‌های جدید و کارآمدتر برای تولید اسید سیتریک در مقیاس بزرگ توسعه می‌یابد.
- امروزه: اسید سیتریک یکی از پرمصرف ترین اسیدهای آلی در جهان است.
انواع اسید سیتریک
اسید سیتریک به دو صورت تولید می شود:
- اسید سیتریک خشک
- اسید سیتریک آبدار
تفاوت اسید سیتریک آبدار و خشک :
تفاوت خشک و آبدار در مش بندی و دانه بندی آن هاست اسید سیتریک آبدار به صورت کریستالی است ولی اسید سیتریک خشک به صورت پودری است. از نظر فرآوری، سیتریک اسید مونوهیدرات، یک اسید سیتریک آبدار است که از تبلور آب سرد به دست می آید ولی سیتریک اسید بدون آب یا آنهیدروز یک اسید سیتریک خشک است که از تبلور آب گرم تولید می شود.
اسید سیتریک خشک بیشتر تنظیم کننده اسیدیته و طعم دهنده است ولی اسید سیتریک آبدار بیشتر در آبمیوه ها یا تمام مایعاتی که نیاز به ترش مزه گی دارند استفاده می شود. در حال حاضر کل تولید اسید سیتریک توسط تخمیر انجام میشود که در دو گرید خوراکی و صنعتی به بازار عرضه می شود.
اسید سیتریک صنعتی
این افزودنی در صنعت به عنوان عامل کمپلکس کننده و کیلیت در تصفیه فلزات، نرم کننده مواد شوینده، عامل بافر در صنایع داروسازی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. این ماده آنتی اکسیدانی است که در محصولات آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد و باعث می شود که پوست ویتامین سی بیشتری به خود جذب کرده و تولید کند.
استفاده از اسید سیتریک در صنعت کشاورزی به عنوان تنظیم کننده PH خاک باعث رشد بذرها می شود و آفات و سمومی که به گیاهان وارد آمده را ار بین می برد.
اسید سیتریک اسیدی ضعیف است که باعث خوردگی فلزات می شود که به دلیل ایجاد کمپلکس با یون های فلزی می تواند اکسیدهای فلزی را سریع از بین ببرد.
این اسید همچنین در پاک کردن دیگ های بخار، راکتورهای هسته ایی، لوله های پیش گرمکن و فراگرمکن و قطعات فولادی ضد زنگ ترکیبی موثر است. این اسید به راحتی در عملیات آبکاری، آبکاری مس، دباغی چرم، جوهرهای چاپ، منسوجات، مورد استفاده قرار می گیرد.
طرز تهیه اسید سیتریک
با وجود آن که می توان این محصول را در گرید خوراکی در غلظت های بالا در بسیاری از مرکبات یافت, اما استحصال آن در مقیاس تجاری و صنعتی به صرفه نیست. به علاوه در حال حاضر حجم تقاضایی که برای این ماده وجود دارد، بسیار دور از میزانی است که می توان از مرکبات بدست آورد.
توانایی تولید محصول فوق از تخمیر گیاهان به عنوان یک محصول جانبی این متابولیسم برای اولین بار در سال 1917 توسط یک شیمی دان آمریکایی به نام James Currie کشف شد.
دو روش اصلی برای تولید اسید سیتریک وجود دارد:
1. روش تخمیر:
روش رایج تولید این محصول، کشت دادن کپکی با نام «اسپرژیل» روی شکر است. فرآیند جداسازی و ته نشینی سبب می شود کلسیم سیترات به دست آید. مطابق واکنش زیر، از واکنش کلسیم سیترات با آب، اسید سیتریک به همراه کلسیم هیدروکسید تولید می شود:
Ca3(C6H5O7)2 + 6H2O ——->3Ca (OH)2 + 2C6H8O7
2. روش سنتز شیمیایی:
- این روش کمتر رایج است و بیشتر برای تولید اسید سیتریک در مقادیر کم استفاده میشود.
- در این روش، از واکنش‌های شیمیایی بین مواد اولیه مختلف مانند اسید استیک، اسید اکریلیک و اسید سیانیدریک برای تولید اسید سیتریک استفاده میشود.
- روش سنتز شیمیایی پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر از روش تخمیر است و به دلیل مسائل زیست محیطی و اقتصادی، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ویژگی‌های اسید سیتریک
در جدول زیر برخی از خواص شیمیایی و فیزیکی مهم این ماده آورده شده اند:
| فرمول شیمیایی | C6H8O7 |
| جرم مولکولی | 192.027 g/mol |
| دمای جوش | تجزیه می شود |
| نقطه ذوب | 153 °C |
| حلالیت در آب | 59g/100ml at 20 °C |
| cas no | CAS NO: 77-92-9 |
ساختار مولکولی این ماده نیز به صورت شکل زیر می باشد:
کاربردهای اسید سیتریک
همانطور که گفته شد بسته به گرید مورد استفاده از این محصول در صنایع مختلفی کاربرد دارد که در ادامه به مهمترین آنها اشاره خواهیم نمود. از اسید سیتریک خوراکی می توان به عنوان نگهدارنده جهت تهیه کنسرو به منظور پایین آوردن pH و به طعم دهنده برای متعادل نمودن مزه ها استفاده کرد. علاوه بر این این اسید خوراکی می تواند ظاهر غذای شما را نیز بهبود ببخشد.
- افزودنی غذایی: برای افزودن طعم ترش و اسیدی به غذاها و نوشیدنی‌ها استفاده میشود.
- ماده نگهدارنده: برای کمک به حفظ طراوت غذا استفاده میشود.
- عامل بافر: برای کنترل pH محلول‌ها استفاده میشود.
- عامل کیلیت کننده: برای اتصال به فلزات استفاده میشود.
- عامل تمیز کننده: برای تمیز کردن فلزات و سایر سطوح استفاده میشود.
- محصولات دارویی: در برخی از داروها برای افزایش جذب یا بهبود طعم استفاده میشود.
- محصولات صنعتی: در تعدادی از محصولات صنعتی مانند رنگ‌ها، پلاستیک‌ها و مواد شوینده استفاده میشود.
کاربردهای دیگر: از سایر کاربردهای این ترکیب می توان به عنوان تنظیم کننده pH در پاک کننده های خانگی و دارویی، جایگزین بی بو سرکه سفید در رنگرزی پارچه، استفاده به جای اسید نیتریک به عنوان عامل غیر فعال کننده فولاد زنگ نزن، تنظیم کننده اسید خون، به عنوان شار لحیم کاری عالی و برای تعیین کمی و کیفی قندهای احیا کننده اشاره کرد. همچنین در تهیه تری سدیم سیترات (خرید تری سدیم سیترات) این ماده را به کار می برند.
خواص اسید سیتریک برای پوست
اسید سیتریک پوست را لایه برداری می کند، در نتیجه منافذ پوست را باز می کند و سلول های مرده پوست را از سطح پاک می کند. این به نوبه خود باعث رشد پوست جدید می شود که می تواند لکه های پیری، جای جوش و لکه ها را از بین ببرد. همچنین از تجمع سلول‌های مرده که منجر به ایجاد جوش‌های سر سیاه و لکه‌های خشک میشود، جلوگیری می‌کند. این یک اسید ملایم است و از این رو، پوست را تحریک نمی کند.
اسید سیتریک بخشی از خانواده گسترده‌تر آلفا هیدروکسی اسید است و می تواند فواید زیادی برای پوست شما داشته باشد. اسید سیتریک به عنوان یک لایه بردار شیمیایی روی اپیدرم یا بیرونی ترین لایه پوست شما عمل می کند تا سلول های مرده پوست را از بین ببرد، منافذ پوست را مسدود کند و رنگ پوست شما را یکدست کند.
این اسید می توانند در درمان برخی مشکلات پوستی از جمله آکنه، منافذ باز، چین و چروک و از بین بردن لکه های تیره موثر باشد. این ماده در محافظت از سلول های عصبی بسیار خوب عمل می کند.
خواص اسید سیتریک برای مو
از اسید سیتریک معمولا در فرمولاسیون شامپوها برای پایین آوردن PH استفاه می شود تا ظاهر مو را بهبود بخشیده، به تمیز شدن مو و تثبیت رنگ مو کمک کرده و از وز شدن آن جلوگیری کند. استفاده از این ماده در محصولات مراقبت از مو، فولیکول های مو را تحریک کرده و در پوست سر خون را به گردش در می آورد این ماده باعث می شود که پوست سر گرم شده، باعث تقویت رشد مو شده و در نتیجه از نازک شدن و شکستگی موها جلوگیری می کند.
این ماده باعث از بین رفتن چربی اضافی پوست سر شده سلامت و زیبایی موها را به ارمغان می آورد. اسید سیتریک باعث براقی و روشنی مو می شود. رطوبت رشته های مو را حفظ می کند.
دوز استفاده از اسید سیتریک
دوز مصرفی این ماده در صنایع مختلف متفاوت است.
- در صنایع غذایی: 70درصد
- در داروسازی: 12درصد
- در صنایع شیمیایی: 11 درصد
- در صنعت چرم: 4 درصد
- در صنایع آرایشی و بهداشتی : 2 درصد
- در سایر صنایع 1 درصد است.
مزایا و معایب اسید سیتریک
مزایا:
- طبیعی و بی‌ضرر: برخلاف بسیاری از مواد شیمیایی، اسید سیتریک طبیعی و غیرسمی است.
- چندکاربردی: به دلیل ویژگی‌های شیمیایی متنوع، در بسیاری از صنایع قابل استفاده است.
- مقرون به صرفه: به طور گسترده تولید میشود و هزینه نسبتاً کمی دارد.
معایب:
- حساسیت پوستی: در برخی افراد ممکن است باعث تحریک پوست شود.
- تأثیر بر دندان‌ها: مصرف زیاد مواد غذایی حاوی اسید سیتریک ممکن است به مینای دندان آسیب برساند.
خطرات و موارد ایمنی کار با اسید سیتریک
این ماده با عوامل اکسید کننده، بازها، عوامل کاهنده و نیترات های فلزی واکنش می دهد. واکنش‌ها با نیترات‌های فلزی به طور ذاتی انفجاری هستند. حرارت دادن به نقطه تجزیه باعث انتشار دود و بخارهای تند وخطرناک می شود.
در اثر استنشاق، تماس با پوست به سرعت وارد بدن می شود و خاصیت سمی خود را نشان می دهد. استنشاق گرد و غبار باعث تحریک بینی و گلو می شود. تماس با چشم باعث سوزش می شود. بنابراین، در حین کار با این ماده حتما از دستکش های مخصوص و عینک استفاده کنید.
همچنین برای کار با این ماده از هود با مکش قوی استفاده کنید و بعد از هر بار مصرف از بسته بودن درب آن اطمینان داشته باشید. به شدت به اکسید کننده ها، احیاء کننده ها، بازها و نیترات فلزات حساس است و در حضور آن ها خطرناک و واکنش پذیر است.
به دلیل حساسیت به حرارت و دمای بالا نگهداری توصیه می شود که این ماده زیر 8 درجه سانتیگراد نگهداری شود. بنابراین شرایط نگهداری این ماده در جای خشک و خنک و به دور از سایر ترکیبات شیمیایی فعال است. بعد از هربار استفاده از این ماده درب آن کاملا بسته و در جای خنک با تهویه مناسب نگهداری شود.
نحوه صحیح بسته‌بندی و نگهداری اسید سیتریک
برای بسته‌بندی و نگهداری صحیح اسید سیتریک، باید به چند نکته اساسی توجه کنید تا کیفیت آن حفظ شود و از خطرات احتمالی جلوگیری شود. در زیر به این نکات اشاره میشود:
1. بسته‌بندی
- ظروف مناسب: اسید سیتریک باید در ظروف پلاستیکی، شیشه‌ای یا فلزی مقاوم به اسید بسته‌بندی شود. این ظروف باید دارای درب‌های محکم و مهر و موم شده باشند تا از نفوذ هوا و رطوبت جلوگیری شود.
- بسته‌بندی اولیه: اسید سیتریک به طور معمول به صورت پودر یا بلورهای ریز عرضه میشود. بهتر است ابتدا در کیسه‌های پلاستیکی دو لایه بسته‌بندی شود و سپس درون ظروف اصلی قرار گیرد.
- برچسب‌گذاری: بر روی بسته‌ها حتماً باید برچسب حاوی نام ماده، تاریخ تولید، تاریخ انقضا و هشدارهای ایمنی نصب شود.
2. نگهداری
- دمای مناسب: اسید سیتریک باید در جای خشک و خنک نگهداری شود. دمای محیط نگهداری باید بین ۱۵ تا ۲۵ درجه سانتیگراد باشد.
- رطوبت: این ماده بسیار جاذب رطوبت است، بنابراین باید در محیط‌های خشک با رطوبت نسبی کمتر از ۵۰ درصد نگهداری شود.
- نور: از قرار دادن اسید سیتریک در معرض نور مستقیم خورشید خودداری کنید، زیرا نور می‌تواند باعث تجزیه ماده و کاهش کیفیت آن شود.
- دور از مواد ناسازگار: اسید سیتریک را دور از مواد قلیایی، مواد اکسیدکننده قوی و مواد شیمیایی ناسازگار دیگر نگهداری کنید تا از واکنش‌های ناخواسته جلوگیری شود.
بازار جهانی خرید و فروش اسیدسیتریک
میزان تولید جهانی اسید سیتریک در سال 2021 برابر با 2700 هزار تن بوده و پیش بینی می شود تا سال 2035، رشد 4.05% را تجربه کند. این ماده یک اسید ضعیف است که به عنوان طعم دهنده اسیدی و نگهدارنده ی طبیعی در محصولات غذایی و نوشیدنی ها کاربرد دارد. دارای خاصیت غیر سمی و غیرخوردگی است. بازار خرید اسید سیتریک را بر اساس نوع، کاربرد و منطقه ی جغرافیایی به بخش های مختلفی می توان تقسیم بندی کرد.
بر اساس نوع: خشک و آبدار
کاربرد: صنایع غذایی، نوشیدنی، آرایشی، دارویی، شوینده ها، تمیزکاری و غیره
منطقه ی جغرافیایی: آمریکای شمالی، آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکای لاتین
این اسید کربوکسیلیک به عنوان آنتی اکسیدان و نگهدارنده در صنایع مختلفی مانند تولید آبمیوه ها، کرم ها و نوشیدنی ها کاربرد دارد. البته در صنایع دارویی و تمیز کننده های خانگی نیز از آن استفاده می کنند. تقریبا 60% از بازار جهانی این ماده در سال 2021 مربوط به صنایع غذایی و نوشیدنی ها بوده است و پس از آن صنایع شوینده و تمیز کننده بیشترین سهم بازار را از آن خود کردند.
بر اساس مناطق آسیا و اروپا بیشترین سهم خرید و فروش بازار جهانی آن را دارند. تقریبا بالاترین درخواست برای این ماده برای آسیا و برابر با 30% از سهم کل جهانی بوده است.
پرسش و پاسخ متداول در مورد اسید سیتریک
آیا اسید سیتریک برای انسان مضر است؟
اسید سیتریک کاملا بی خطر است. بدن شما آن را تجزیه کرده و از طریق ادرار دفع می کند. در واقع، حتی ممکن است در پیشگیری از سنگ کلیه اگزالات کلسیم مفید باشد. بررسی ها نشان می دهد که اسید سیتریک می تواند از تشکیل سنگ ها جلوگیری کند.
آیا اسید سیتریک ایمن است؟
اسید سیتریک به طور کلی برای اکثر افراد در مقادیر مصرفی معمول بی خطر در نظر گرفته می شود. با این حال، ممکن است در برخی افراد باعث تحریک گوارشی مانند سوزش سر دل، حالت تهوع و اسهال شود. تماس مستقیم با پوست ممکن است باعث تحریک شود.
آیا جایگزینی برای اسید سیتریک وجود دارد؟
بله، جایگزین های متعددی برای اسید سیتریک وجود دارد، از جمله اسید مالیک، اسید فوماریک و اسید تارتاریک. این اسیدها طعم ترشی مشابهی دارند و می توانند در دستور العمل ها به جای اسید سیتریک استفاده شوند.
آیا اسید سیتریک فاسد می شود؟
اسید سیتریک در نهایت فاسد می شود، اما تاریخ انقضای مشخصی ندارد. اسید سیتریک فاسد شده ممکن است طعم خود را از دست بدهد و کدر شود. اگر مطمئن نیستید که اسید سیتریک شما هنوز خوب است، بهتر است آن را دور بیندازید و یک بسته جدید بخرید.
